Rodzina zdaniem socjologów to najważniejsza, podstawowa grupa społeczna, na której opiera się całe społeczeństwo. To dwie lub większa liczba osób, które są związane jako mąż i żona, wspólnie żyjący partnerzy (kohabitanci) - osoby płci przeciwnej lub jako rodzic i dziecko. Tak więc, rodzina obejmuje parę bez dzieci lub parę z jednym lub większą liczbą dzieci, albo też samotnego rodzica z jednym lub większą liczbą dzieci.

Do zadań rodziny należy nie tylko opieka, czyli zaspakajanie potrzeb biologicznych, materialnych, ale również wychowanie ukierunkowane na samodzielność i odpowiedzialność osoby. Członkowie rodziny oddziałują na siebie na zasadzie sprzężeń zwrotnych i obejmują cały system rodzinny. Relacje te cechuje bezpośredniość kontaktów, bardzo duży ładunek emocjonalny połączony z atmosferą wzajemnego zaufania, otwartości i życzliwości, co odpowiada naturalnym i ważnym potrzebom jednostki.

Postawa rodzicielska jest rozumiana jako całościowa forma ustosunkowania się rodziców (osobno ojca, osobno matki) do dzieci, do zagadnień wychowawczych, ukształtowana podczas pełnienia funkcji rodzicielskich.

Postawy rodzicielskie wobec dzieci mogą stwarzać warunki do prawidłowego rozwoju lub wpływać ujemnie na kształtowanie się jego osobowości. Wszystko jednak zależy od tego jak rodzice ustosunkowują się do tego, że są rodzicami czyli jak rozumieją swoją rolę jako ojca i matki. Czy przekonani są o ważności swej roli, czy też uważają ją za mało ważną. Czy mają poczucie, że nikt nie może ich zastąpić w roli rodziców. Czy rodzina jest dla nich czymś nadrzędnym czy może jest przeszkodą w realizacji własnych planów, zamierzeń.

Zdaniem Marii Ziemskiej definicja postawy rodzicielskiej zawiera trzy komponenty:

- poznawczy

- uczuciowo- motywacyjny

- behawioralny.

 

Za najważniejszy komponent postaw rodzicielskich uważa się nastawienie emocjonalne, które wyraża się pewnego rodzaju ekspresją, wpływa najsilniej na całość stosunków rodzic- dziecko  i  kształtuje osobowość  młodego człowieka. Składnik myślowy (poznawczy) może być wyrażony w formie poglądu na dziecko. Gdy rodzice przyjmują pewien typ postawy w stosunku do dziecka, to konsekwencją tego będzie spostrzeganie, ocenianie i traktowanie dziecka w sposób specyficzny, który warunkuje dana postawa. Składniki działania uwidoczniają się w zachowaniu rodziców w stosunku do dziecka. Postawy rodzicielskie są plastyczne i podlegają zmianom, w miarę jak zmienia się dziecko, które przechodzi różne fazy rozwoju. Postawy rodzicielskie mogą być właściwe, stwarzające odpowiednie warunki psychospołeczne dla prawidłowego rozwoju dziecka oraz niewłaściwe, wpływające ujemnie na kształtowanie się jego osobowości

Według Marii Ziemskiej postawy rodziców można podzielić na złożone postawy niewłaściwe i właściwe.

 

- akceptacja dziecka czyli przyjmowanie go takim jakie ono jest

- współdziałanie z dzieckiem – angażowanie się w czynności ważne dla dziecka, ale i angażowanie dziecka w zajęcia i sprawy dotyczące domu i rodziców

 

- uznawanie praw dziecka w rodzinie jako równych, bez przeceniania i niedoceniania jego roli.

 

- postawa unikająca – charakteryzuje ją nadmierny dystans uczuciowy rodziców wobec dziecka

- postawa odtrącająca – to nadmierny dystans uczuciowy i jednocześnie dominacja rodziców,

- postawa zbyt wymagająca, zmuszająca, korygująca – nadmierne skoncentrowanie się na dziecku oraz dominacja w postępowaniu wobec dziecka

- postawa nadmiernie chroniąca – nadmierne skoncentrowanie się na dziecku, ale z cechami uległości wobec niego.

 

Postawy rodziców wobec dziecka mają wpływ na kształtowanie się cech jego zachowań. Przy właściwych postawach wychowawczych będą to cechy pozytywne, a przy niewłaściwych – negatywne.

Kształtowaniu się zdolności do nawiązywanie trwałych więzi emocjonalnych sprzyja postawa akceptacji, dzięki której dziecko jest przyjacielskie, współczujące, pogodne, odważne.

Dzięki postawie współdziałania dziecko jest ufne wobec rodziców, wytrwałe, zadowolone z własnej pracy, zdolne do współdziałania i podejmowania zobowiązań.

Zdolność do kontaktów z rówieśnikami, uspołecznienie, pomysłowość, próby pokonywania przeszkód, łatwość przystosowania się do różnych sytuacji społecznych to cechy dziecka, którego rodzice uznają swobodę aktywności.

Postawa poszanowania praw rozwija lojalność dziecka, solidarność z innymi członkami rodziny, sprzyja powstawaniu realistycznego obrazu samego siebie.

Przy postawie unikającej kontaktu z dzieckiem może ono być niezdolne do nawiązywania trwałych więzi uczuciowych, niezdolne do obiektywnych ocen, nastawione antagonistycznie. Może być niezdolne do wytrwałości i koncentracji w nauce, bojaźliwe lub wchodzące w konflikty.

Agresywność, nieposłuszeństwo, kłótliwość, gniew, zahamowanie rozwoju uczuć wyższych lub bezradność, trudności w przystosowaniu się na skutek zahamowań to skutki postawy odtrącającej.

Postawa nadmiernego wymagania, krytyki sprzyja kształtowaniu się takich cech jak: niepewność, lękliwość, brak wiary we własne siły, przewrażliwienie, uległość, pobudliwość, brak zdolność koncentracji.

Takie cechy dziecka jak: opóźnienie dojrzałości emocjonalnej, bierność, brak inicjatywy to efekt postawy nadmiernie chroniącej. W wyniku takiego postępowania rodziców dziecko może przejawiać również takie zachowania jak: nadmierna pewność siebie, zarozumialstwo, awanturniczość.

Postawy obojga rodziców wobec dziecka nie zawsze bywają tego samego typu. Dobrze byłoby jednak gdyby zamierzenia rodziców nie były rozbieżne i przeciwstawne, a oparte na wzajemnej akceptacji i szacunku rodziców do siebie i dziecka. Wówczas jest szansa na to, że nawet odmienność typów postaw matki i ojca nie będą miały szkodliwego wpływu na dziecko, a będą źródłem większego bogactwa doznań emocjonalnych.

mgr Ewelina Bystrzanowska – psycholog

 

Bibliografia:

1. Plopa M., Psychologia rodziny: teoria i badania. Impuls, Kraków 2005.

2. Rembowski J., Więzi uczuciowe w rodzinie. PWN, Warszawa 1972.

3. Tyszka Z., Rodzina w świecie współczesnym – jej znaczenie dla jednostki i społeczeństwa, [w:] Pedagogika Społeczna, pod red. T. Pilch, I. Leparczyk, Wyd. Żak, Warszawa 1995.

4. Ziemska M., Rodzina a osobowość. Wiedza Powszechna, Warszawa 1977.

5. Ziemska M. (red.),  Rodzina i dziecko. PWN, Warszawa 1980.

6. Ziemska M., Postawy rodzicielskie. Wiedza Powszechna, Warszawa 2009.

« powrót