Style wychowania
Rodzicem najczęściej zostaje się bez żadnego przygotowania praktycznego ani mentalnego. Jest założenie, że to się wie, że tego nie trzeba się uczyć. Świadomie lub nieświadomie powielamy metody wychowawcze swoich rodziców, bez szczególnej refleksji czy były właściwe. Zdarza się również, że robimy coś zupełnie odwrotnie właśnie ze względu na to, że uważamy, że nasi rodzice postępowali niewłaściwie. Warto poddać refleksji swój styl wychowania i przyjrzeć się jakie efekty przynosi. Przedstawię (w dużym skrócie) trzy podstawowe style wychowania oraz konsekwencje ich stosowania.
1.Styl wychowania – liberalny
Charakterystyka stylu |
Jakie kształtuje cechy u dziecka, jakie wyzwala uczucia |
Styl liberalny w rodzinie polega na -całkowitym niemal pozostawieniu dziecka samemu sobie, a więc nie wtrącaniu się w jego sprawy, -tolerowaniu aspołecznych zachowań, -braku kontroli i opieki ze strony rodziców. Cechą liberalnego stylu wychowania jest zarówno pobłażliwy stosunek do dziecka, jak i przesadna uległość, wyrażająca się m.in. w spełnianiu wszelkich jego zachcianek i życzeń Styl liberalny przypomina pod pewnymi względami wychowanie niekonsekwentne czy też ingerowanie w sprawy dziecka i w jego zachowanie wyłącznie od przypadku do przypadku. Rodzice nie stawiają zbyt dużo granic, a gdy je stawiają nie są konsekwentni w ich przestrzeganiu. Rodzi to w dziecku brak poczucia bezpieczeństwa, ze względu na brak stałości w zasadach i normach rodzinnych. Rodzice stosujący ten styl interesują się tym co się dzieje u dziecka czasami, gdy mają akurat na to ochotę, w większości czasu jest brak kontroli, przyzwalanie na aspołeczne zachowania. Bardzo charakterystyczne dla stylu liberalnego jest pobłażliwość i uległość w stosunku do dziecka, co objawia się w spełnianiu wszelkich zachcianek dziecka, akceptowaniu jego agresywnych lub niegrzecznych zachowań. Czasami w takich rodzinach wydaje się, że to dziecko decyduje o wielu sprawach. |
Często to dziecko kieruje rodzicami, korzysta z nadmiernej swobody i przywilejów, co w konsekwencji sprawia, iż są to "jednostki wprawdzie o dużym poczuciu własnej wartości (niestety często zbyt dużym), ale niejednokrotnie egoistyczne, niezdyscyplinowane wewnętrznie, niezdolne do trwałego wysiłku, mało zahartowane. |
2. Styl wychowania – demokratyczny
Charakterystyka stylu |
Jakie kształtuje cechy u dziecka, jakie wyzwala uczucia |
Styl demokratyczny jest najkorzystniejszym stylem wychowania dla rozwoju osobowości dziecka. Dziecko bierze udział w życiu rodziny, omawia, dyskutuje i planuje sprawy codziennego współżycia rodzinnego. Zna zakres swoich obowiązków, na które sam się zgodził. Rodzice preferujący ten styl wychowania nie stosują na ogół kar, a raczej wyjaśniają dziecku jak i dlaczego powinno postąpić inaczej, posługują się metodami perswazji i argumentacji, tłumaczeniem dlaczego pewnych rzeczy nie wolno robić. . Stosują pochwały opisowe W takiej rodzinie rodzice odwołują się w pierwszym rzędzie do uczuć i ambicji dziecka. Stosują zachęty. Dążą do związania dziecka ze sobą uczuciem sympatii. Dziecko posiada swoje obowiązki, które przyjęło i zaakceptowało – nie były one narzucone a wspólnie przedyskutowane. W takiej rodzinie ważne jest szanowanie granic każdego jej członka zarówno rodziców jak i dzieci. Istotną cechą charakterystyczną rodzin ze stylem demokratycznym jest miłość i wzajemna życzliwość. |
Dziecko zna swoją wartość, jest aktywne i twórcze. Jest samodzielne, potrafi bardzo dobrze funkcjonować w grupie rówieśniczej, ma własne zdanie |
3. Styl wychowania – autokratyczny
Charakterystyka stylu |
Jakie kształtuje cechy u dziecka, jakie wyzwala uczucia |
Styl autokratyczny zakłada wyraźny dystans między rodzicami a dzieckiem. Rodzice kontaktują się z nim w sposób formalny, nie wnikając w jego potrzeby psychospołeczne, zainteresowania, motywy i uzdolnienia itp. Starają się kierować " odgórnie", nagminnie wydając polecenia i zakazy. Uznają tylko racje własne, nie tolerują sprzeciwu. Manipulują dzieckiem, nie dopuszczając go do współdecydowania w sprawach rodzinnych. W razie nieposłuszeństwa stosują surowe kary. Od dzieci wymaga się bezwzględnej karności i posłuszeństwa, podporządkowania się wszystkim poleceniom i nakazom rodziców, a zwłaszcza ojca. Rodziny, w których dominuje ten styl charakteryzują się wyraźnym dystansem w relacji rodzic – dziecko. Kontakty są dość formalne, sztywne, bardzo rzadko okazuje się tu ciepło, troskę i wsparcie. Rodzice mają duże wymagania w stosunku do dzieci i nie akceptują możliwości słabości czy gorszego dnia dziecka. Zasady są zasadami, nie uznaje się okoliczności łagodzących ani sprzeciwu. To również brak akceptacji dla pomyłek, błędów i słabości. Nie rozmawia się o uczuciach, a tzw. trudne uczucia są zakazane, nieakceptowane. |
Dziecko skłonne jest do łamania niewygodnych dla siebie przepisów, zwłaszcza gdy brak jest kontroli rodziców. |
Te trzy style wychowania na ogół nie występują w rodzinie w czystej postaci, często jest to mieszanka stylów, w zależności od sytuacji, jednak jeden jest zawsze dominujący.
mgr Bogusława Stramel - pedagog