Nieśmiałość jest często bagatelizowana przez opiekunów i wychowawców ze względu na brak uciążliwości dla otoczenia. 
            Pojęcie nieśmiałości traktuje się jako zjawisko złożone, jako zespół objawów, który wiąże się ze zmianami w sferze:

• emocjonalnej (chodzi tu o lękliwość społeczną, która jest uwarunkowana nadwrażliwością emocjonalną),motywacyjnej (dotyczy stosunków jednostki do samej siebie, skłonności do niedoceniania się),

·       behawioralnej (wiąże się z obniżonym poziomem działania osoby nieśmiałej, jeśli działalność ta dokonuje się w obecności innych osób).

Nieśmiałość można obserwować lub doświadczać w różnym stopniu we wszystkich lub niektórych sferach funkcjonowania. 

W zachowaniu obserwujemy zatem m.in. unikanie sytuacji wywołujących lęk, ciche mówienie, bardzo ograniczoną mowę ciała lub nadmierne przytakiwanie i uśmiechanie się, nerwowe ruchy (np. dotykanie włosów lub twarzy)

Objawami fizjologicznymi doświadczanymi przez osobę nieśmiałą są najczęściej: przyspieszone bicie serca, czerwienienie się, suchość w ustach, drżenie rąk lub innych części ciała, pocenie się, zawroty głowy, nudności oraz tzw. „motylki” w brzuchu.

Myślenie i funkcjonowanie intelektualne osoby nieśmiałej charakteryzują często negatywne myśli lub przekonania o sobie, zamartwianie się, samooskarżanie się, brak pewności siebie, problemy z wymyśleniem, co powiedzieć w towarzystwie; jak odpowiedzieć na czyjąś uwagę.

Jak rodzice mogą pomóc nieśmiałemu dziecku?

1.     Przyjrzyj się specyfice nieśmiałości swojego dziecka:
Zwróć uwagę, czy twoje dziecko jest nieśmiałe w kontakcie z  jedną osobą czy w grupie; czy tylko w nowych, nieznanych czy wszystkich sytuacjach społecznych; czy dziecko ma zahamowania tylko w bardzo określonych sytuacjach (np. telefonowanie, jedzenie w miejscu publicznym, zabawa) czy we wszystkich.

2.     Modeluj pewność siebie w sytuacjach społecznych
Modelowanie to najbardziej naturalny sposób uczenia się u dzieci. Zatem: 
1) Pierwszy mów: „Dzień dobry” znajomym i przedstawiaj się; 
2) Bądź przyjazny do ludzi; 
3) Praw innym komplementy; 
4) Pomagaj innym, gdy widzisz taką potrzebę; 
5) Podejmuj ryzyko i komentuj, jak to ważne (np. „Myślałam, że będzie trudniej”, „Myślałem, że pójdzie mi lepiej, ale przynajmniej wiem co robić następnym razem”);

3.     Ćwicz w domu sytuacje społeczne trudne dla dziecka (uścisk ręki, patrzenie w oczy, rozmowy z innymi dziećmi i dorosłymi, przedstawianie się itp.)

4.     Unikaj
1) Publicznego ośmieszania dziecka; 
2) Publicznego krytykowania ludzi; 
3) Poniżania siebie, gdy ci coś nie wyjdzie; 
4) Poniżania dziecka, gdy mu coś nie wyjdzie;

5.     Ucz umiejętności społecznych jak najwcześniej;
1) Organizuj spotkania z innymi dziećmi w domach; 
2) Ucz, jak wchodzić w grupę i jak z niej wychodzić; 
3) Tłumacz, na czym polega przyjaźń; 
4) Całą rodziną ćwiczcie bycie w dobrym kontakcie (uśmiechanie się, komplementowanie wzajemne, uściski rąk); 
5) Proponuj zabawy w ćwiczenie zachowań społecznych poza domem, np w proszenie o pomoc w sklepie, pytanie o drogę, zakupy w lokalnym sklepie, uśmiechanie się do ludzi, mówienie „dzień dobry” itp.  
Warto zwrócić uwagę, jaką zmianę może przynieść dziecku nauczenie go tak prostego zachowania jak uśmiechanie się!

6.     Ucz, że istnieje więcej niż jeden sposób patrzenia na sprawy, więcej niż jedno rozwiązanie problemu;
1) Porażka uczy, czego mamy nie robić, by osiągnąć to, co chcemy.  
2) Ucz dziecko poszukiwania rozwiązań, aż znajdzie właściwe (ćwicz w sytuacjach życia codziennego).

7.     Zachęcaj do zmian małymi kroczkami;
Duże kroki mogą bardzo zniechęcić nieśmiałych. Metoda głębokiej wody (np. wysłanie dziecka na obóz) jest dobra tylko wtedy, gdy jesteś pewny pozytywnego rezultatu.  Gdy nie – pozwól dziecku wchodzić wolno!
Najpewniejszym sposobem pokonania nieśmiałości u dzieci jest pozwolenie mu na robienie tak małych kroczków, by częściej doświadczały sukcesu niż porażki, a jest to najbardziej prawdopodobne w zadaniach, w których są dobre.

8.     Pomóż dziecku odkryć zdolności i umiejętności, które czynią go wyjątkowym;
Rozpoznaj zdolności dziecka – najpierw te, które może realizować w samotności. Następnie, stopniowo, pozwól mu się wykazać najpierw w gronie wspierających dorosłych, a potem wśród rówieśników;

9.     Pomóż dziecku nauczyć się radzić sobie z emocjami;
Oczywiście, że należy okazać wsparcie dziecku, gdy mu ciężko, ale warto pamiętać, że im więcej uwagi poświęcamy zachowaniu, tym bardziej je wzmacniamy. Ucz zatem również, że trudne uczucia, jak porażki – to źródło naszej edukacji.

10.  Ucz tolerancji i szacunku dla innych;
Nieśmiałe dzieci są zwykle bardzo krytyczne wobec siebie i innych. Dlatego pokazuj, że ludzie nie muszą być idealni, by być wartościowymi. Im więcej okazujesz wyrozumiałości w stosunku do innych, tym bardziej dzieci będą wyrozumiałe wobec siebie... (i ciebie).

11.  Rozważnie używaj etykietki „nieśmiały”
1) Zawsze łącz nieśmiałość z czymś pozytywnym („Jesteś nieśmiałym dzieckiem, jak wielu wybitnych ludzi – Einstein, Kidman), 
2) Nie używaj nieśmiałości, jako wymówki dla dziecka, by nie musiało próbować; 
3) Podkreślaj inne ważne cechy dziecka, w które naprawdę wierzysz 
4) Nie używaj etykietki, gdy nie jesteś absolutnie przekonany, że będzie to miało pozytywny efekt;

12.  Zwróć się po profesjonalną pomoc, gdy uznasz, że jest to konieczne  lub gdy w rodzinie były przypadki zaburzeń lękowych, depresji czy uzależnień.  Warto też pamiętać, że unikanie kontaktów z innymi jest charakterystyczne dla niektórych poważnych problemów psychicznych dzieci jak zespół Aspergera (całościowe zaburzenie rozwoju, przejawiające się m.in. brakiem zdolności do nawiązywania relacji społecznych, głównie z rówieśnikami), mutyzm wybiórczy (nie odzywanie się do nikogo najczęściej w szkole lub przedszkolu) czy dystymia (łagodniejsza, ale chroniczna forma depresji)

Jak nauczyciel może pomóc nieśmiałemu dziecku?

1.     Traktuj nieśmiałość jako dość powszechną cechę charakteru i wyrażaj się o niej tylko w pozytywnym kontekście.

2.     Nie zapominaj o istnieniu nieśmiałych dzieci w klasie, ale i nie wyróżniaj ich.

3.     Daj nieśmiałemu dziecku zadania do wykonania, do których samo by się nie zgłosiło (np. wytarcie tablicy, zamknięcie klasy po lekcjach, rozdanie klasówek, zebranie informacji od innych uczniów na jakiś temat), by umożliwić mu doświadczanie coraz większego poczucia kompetencji.

4.     Podkreślaj jego sukcesy, zalety, mocne strony i pokazuj osiągnięcia.

5.     Zachęcaj do wypowiadania się na forum grupy poprzez zadawanie pytań pomocniczych życzliwie ukierunkowujących dziecko; pozostawiaj mu więcej czasu do namysłu.

6.     Rozbudzaj jego zainteresowania, które może dzielić z kolegami z klasy.

7.     Pomóż nauczyć go, jak inicjować kontakt z drugą osobą poprzez zajęcia grupowe, w parach.

8.     Obniżaj jego napięcie emocjonalne poprzez indywidualne rozmowy nastawione na wysłuchanie, zrozumienie sytuacji oraz nazywanie emocji.

9.     Udzielaj wskazówek rodzicom, aby potrafili pomóc swojemu dziecku

10.  Nagradzaj nawet małe postępy dziecka.

11.  Zwracaj uwagę na dokuczanie nieśmiałemu dziecku w grupie czy w klasie i natychmiast interweniuj.

Bibliografia

M.Antony, R.Swinson,  „Jak przezwyciężyć nieśmiałość i lęk przed otoczeniem?” Sensus 2007

Bogdanowicz M., „Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym” , Warszawa 1985.

Faber A., Mazlish E., „Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły” , Poznań 2008.

Harwas-Napierała B., „Nieśmiałość dziecka” , Poznań 1979.

Zimbardo P.G., „Nieśmiałość - co to jest? Jak sobie z nią radzić?”,  Warszawa 2000.

Opracowała

                                                                                                                mgr Barbara Gajewska

psycholog