Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Środzie Śląskiej

20.04.2022 •

Samoregulacja u dzieci w wieku przedszkolnym

Self-reg. Jak pomóc dziecku (i sobie) nie dać się stresowi i żyć pełnią możliwości - Stuart Shanker | Książka w Sklepie EMPIK.COM Każdy rodzic chciałby, żeby jego dziecko było grzeczne, czyli jakie? Otóż ta „grzeczność” w zależności od wieku dziecka będzie oznaczała różne cechy, np. grzeczny przedszkolak jest spokojny, cichy, wykonuje polecenia nauczyciela, zgodnie bawi się z dziećmi, wszystko zjada, nie biega, albo biega uważając na innych, nie przeszkadza odrosłym. Jednak rodzice dzieci przedszkolnych zgłaszający swoje dzieci do psychologa mówią: ,,nasze dziecko nas nie słucha, nie wykonuje poleceń nauczycieli, chociaż wiemy, że dobrze słyszy, wchodzi w konflikty z rówieśnikami, często protestuje, ma trudności z kontrolowaniem emocji, wybucha złością lub płacze bez powodu, po prostu jest niegrzeczne”. Za tymi słowami, kryją się trudne zachowania dzieci, których źródła należy szukać w braku równowagi między stanem pobudzenia, a liczbą bodźców, których maluch doświadcza. Bodźce te stanowią rodzaj stresorów w otoczeniu, a dziecko, które nie posiada jeszcze zasobów do radzenia sobie z nimi pokazuje nam swój dyskomfort psychiczny poprzez pewne zachowania albo ich brak. Zatem co robić w takiej sytuacji?

Należy dążyć do ukształtowania w dziecku mechanizmów samoregulacji. Samoregulacja jest to zdolność człowieka do równoważenia i regulowania pobudzenia jakiego doświadcza na co dzień, lub w sytuacjach gdy dzieje się coś stresującego i powrotu do stanu spokoju i odprężenia. Metoda samoregulacji (Self-Reg) stworzona przez kanadyjskiego psychologa Stuarta Shankera oparta jest na wiedzy naukowej i doświadczeniu. Uczy ona identyfikacji źródła impulsów i rozpoznawania związków między objawami fizycznymi a emocjami, opiera się na wewnętrznych procesach regulacji pobudzenia, a nie kontroli zachowania.

Pięć obszarów stresu i samoregulacji

Obecnych jest wiele różnych stresorów, które można zaliczyć do pięciu kategorii. Umożliwi to identyfikację rodzaju stresu, który wpływa na zachowanie dziecka i pomoże w poszukiwaniu określonych metod w celu zredukowania złego samopoczucia i kształtowania w dziecku samodzielnych metod radzenia sobie ze stresem.

1. Obszar biologiczny - sfera ta obejmuje układ nerwowy i procesy fizjologiczne, które wyczerpują energię i odbudowują jej zasoby. Do źródeł stresu biologicznego należą: niewłaściwa dieta, mała ilość snu i aktywności fizycznej, trudności motoryczne i sensomotoryczne, hałas, niska lub za wysoka temperatura powietrza. Objawami doświadczania tego rodzaju stresorów mogą być m.in.: niski poziom energii, nadruchliwość, bóle głowy, brzucha, trudności z małą motoryką, uczucie przytłoczenia przez bodźce.

2. Obszar emocjonalny - dzieci muszą wykształcić zdolność rozumienia, wyrażania emocji i radzenia sobie z nimi, zwłaszcza z tymi trudnymi. Stresorami w tym obszarze są: silne emocje, nowe emocje, które mogą być złożone. Pozytywne emocje dają nam energię, chociaż potrafią też być przytłaczające, a rolą dorosłego jest nauczyć dziecko identyfikowania kiedy jego emocje przybierają na sile i jak je kontrolować.

3. Obszar poznawczy - do tej strefy zaliczamy procesy umysłowe tj.: pamięć, uwaga, przetwarzanie informacji, rozumowanie, rozwiązywanie problemów i samoświadomość. Źródłem stresu w tym obszarze są: wrażenia sensoryczne, zbyt wiele informacji lub etapów, którym dziecko musi sprostać. Informacje podawane za szybko lub wolno, zbyt abstrakcyjne lub wymagania wobec dziecka by skupiało się przez czas, który przewyższa jego możliwości. Przejawami doświadczania tego typu stresorów są m.in.: trudności ze skupieniem uwagi, problemy z nauką, brak zdolności radzenia sobie z frustracją, niska motywacja.

4. Obszar społeczny - obejmuje zdolność dopasowania swojego zachowania i myślenia do sytuacji społecznych. Stresorami w tej sferze są: konflikty interpersonalne, doświadczanie przemocy lub bycie jej świadkiem, trudności z odnalezieniem się w grupie rówieśniczej. Przejawami doświadczenia tego rodzaju stresu mogą być: problemy z zawieraniem i podtrzymaniem znajomości, trudności z odczytywaniem sygnałów społecznych, wycofanie z życia społecznego.

5. Obszar prospołeczny - zaliczamy do niego cechy m.in. takie jak: empatia, bezinteresowność, zaangażowanie w pracę grupy, odpowiedzialność społeczna. Obejmuje też takie aspekty rozwoju jak duchowość, rozwój intelektualny, etyczny i ogólnoludzki. Stresory w tym obszarze to m.in.: radzenie sobie z trudnymi emocjami innych, napięcia pomiędzy własnymi wartościami a wyznawanymi przez inne dzieci, poczucie winy. Objawy doświadczania stresu w tym wymiarze to brak empatii, lęk w sytuacjach społecznych, przytłoczenie przez osoby dominujące oraz skłonność do pomysłów, które są sprzeczne z normami moralnymi i zasadami dziecka.

Jak pomóc dziecku odzyskać równowagę emocjonalną?

Na początek należy odpowiedzieć na pytanie czy trudne zachowanie dziecka jest intencjonalne czy wywołane stresem. Mówiąc o dziecku, że jest niegrzeczne można to powiązać z pojęciami: wola, wybór, świadomość. Można więc założyć, że dziecko wybrało celowo określony sposób zachowania się, ze świadomością możliwości postąpienia w inny, bardziej konstruktywny sposób.

Z innej strony zachowanie wywołane stresem ma podłoże w fizjologii organizmu. W tej sytuacji dziecko nie jest świadome tego co robi, atakuje lub ucieka ponieważ jego układ nerwowy przełącza się w tryb walki lub ucieczki. W związku z tym w pierwszym wypadku pytając dziecko dlaczego coś zrobiło najpewniej otrzymamy odpowiedź, z kolei w drugim wypadku na to samo pytanie nie otrzymamy odpowiedzi, dziecko będzie: odwracało wzrok, nie będzie chciało być dotykane, będzie czuło lęk i dezorientację.

Rolą rodzica w procesie rozwoju emocjonalnym dziecka jest ukształtowanie w nim zdolności do samoregulacji w zakresie pobudzenia i hamowania reakcji. Dorosły jest pewnego rodzaju ,,mózgowym wi-fi” dziecka, który odczytuje sygnały wysyłane przez dziecko: mimika twarzy, postawa, ruchy, dźwięki i dostosowuje swoje postawy do aktualnego stanu dziecka.

Pięć kroków do zmiany zachowania

1. Odczytanie sygnałów i nazwanie problemu - ma na celu zrozumienie zachowań dziecka, które mogą być odbierane przez dorosłego jak trudne albo irytujące.

2. Identyfikacja stresorów- szukanie przyczyn - w celu określenia źródła stresu należy zadać sobie pytanie ,,dlaczego w tym momencie moje dziecko czuje stres?”. Można przeanalizować pięć obszarów stresu, czasem też konieczne jest szersze spojrzenie na warunki w jakich funkcjonuje dziecko np. sytuacje wydłużone w czasie- rozwój rodziców.

3. Zredukowanie stresu - polega na zmniejszeniu natężenia oddziaływania bodźców stresogennych na dziecko np. zbyt jaskrawe światło można zastąpić ściemniaczem umożliwiającym regulację jasności oświetlenia.

4. Pomoc dziecku w budowaniu samoświadomości na temat tego kiedy jest zestresowane i dlaczego - ma na celu kształtowanie w dziecku świadomości własnych stanów wewnętrznych psychicznych i fizycznych. Pomoc w nazywaniu swoich emocji oraz reakcji organizmu w momentach trudnych.

5. Wiedza o tym co dziecku pomaga się uspokoić- każdemu dziecku w radzeniu sobie z napięciem emocjonalnym pomaga co innego. Należy rozmawiać z dzieckiem i wspólnie szukać rozwiązań i strategii, których wprowadzanie powinno być oparte na indywidualnych możliwościach i potrzebach dziecka.

Bibliografia:

Shanker S., Baker T. (2016). Self-Reg. Jak pomóc dziecku (i sobie) nie dać się stresowi i żyć pełnią możliwości. Warszawa: Mamania.

Opracowała: mgr Ewelina Bystrzanowska - psycholog

« powrót

Samoregulacja u dzieci w wieku przedszkolnym

Newsletter