Wersja wysokokontrastowa
Godziny pracy:
poniedziałek - piątek 7:30-17:00
A A A
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Środzie Śląskiej
  • English
  • Polski
  • Deutsch
29.03.2022 •

Zaburzenia lękowe dzieci i młodzieży

Lęk jest emocją niezbędną w życiu każdego człowieka ze względu na funkcje jakie w nim spełnia, tj. funkcję motywacyjną i informacyjną (motywuje nas do działania, sygnalizuje o niebezpieczeństwie). Doświadczany i przeżywany może być prawidłową reakcją człowieka na okoliczności, w jakich się znajduje – jest wtedy sygnałem realnego zagrożenia, umożliwia reakcje adaptacyjne, konfrontacja z nim powoduje u dziecka poczucie satysfakcji i zadowolenia. Lęk może jednak mieć również charakter patologiczny. Jest wtedy nadmiernie nasilony, nieproporcjonalnie duży w porównaniu do wywołującego go bodźca, towarzyszą mu silne objawy fizjologiczne. Reakcje i sposoby radzenia sobie dziecka zaburzają jego funkcjonowanie psychospołeczne.

 

W trakcie rozwoju dzieci przeżywają różne lęki, które są typowe dla wieku:

·       w wieku 6-9 miesięcy pojawia się lęk przed obcymi

·       w wieku od około 9 miesięcy do 2 roku życia charakterystyczny jest lęk separacyjny

·       w wieku przedszkolnym (3-6 lat) pojawia się przypominający fobie lęk przed pewnymi obiektami (np. wyobrażonymi postaciami, zwierzętami, duchami, ciemnością)

·       w wieku 6-12 lat pojawia się lęk przed chorobą/śmiercią członka rodziny lub własną oraz wydarzeniami, które pozostają poza wpływem i kontrolą, np. powódź, pożar

·       w okresie późnego dzieciństwa (11-17 lat) dominują lęki związane z funkcjonowaniem społecznym (lęk przed porażką, krytyką, upokorzeniem, oceną społeczną).

 

Zaburzenia lękowe są najczęściej występującym zaburzeniem psychicznym wśród dzieci i młodzieży – występują w około 6-20% populacji. Towarzyszą im objawy w obszarze psychicznym, fizjologicznym oraz w obszarze reakcji behawioralnych (zachowań dziecka).

Sfera psychiczna dotyczy odczuwania nerwowości, niepokoju, drażliwości, poczucia zagrożenia oraz trudności w wyciszeniu się i odprężeniu. U dzieci pojawiają się również negatywne myśli, obawy, zmartwienia, ruminacje (uciążliwe, długotrwałe, nawracające negatywne myśli lękotwórcze, wciąż nawracające i pochłaniające uwagę dziecka).

W sferze fizjologicznej można zauważyć obecność odczuć fizycznych, między innymi: przyspieszone bicie serca, wzrost ciśnienia krwi, trudności z oddychaniem, trudności z przełykaniem, ból brzucha, nudności, wymioty, biegunka, uczucie zimna lub gorąca, pocenie się, drżenie mięśni, dygotanie, ból mięśni, zaczerwienienie, gęsia skórka, trudności ze snem, zawroty głowy, omdlenia.

Obszar behawioralny obejmuje szeroko pojęte zachowania dziecka, które wynikają z odczuwanego lęku oraz utrudniają jego rozwój w wielu obszarach, np. wycofanie, trudności w radzeniu sobie w sytuacjach społecznych, nadmierna zależność od innych, unikanie sytuacji interpretowanych jako zagrażające i niebezpieczne itp.

Niepokojące dla rodziców powinny być sygnały, w których lęk dziecka staje się nasilony nieproporcjonalnie do wywołującego go bodźca, bywa wywoływany neutralnymi, niestwarzającymi niebezpieczeństwa bodźcami, trwa nieproporcjonalnie długo oraz utrudnia codzienne funkcjonowanie.

 

Do najczęściej występujących u dzieci i młodzieży zaburzeń lękowych należy lęk separacyjny, lęk społeczny, uogólnione zaburzenia lękowe, lęk paniczny, fobie oraz mutyzm wybiórczy.

Lęk separacyjny charakteryzuje się występowaniem nadmiernego cierpienia, dyskomfortu, napięcia emocjonalnego w sytuacji separacji z osobami istotnymi dla dziecka, odmową rozstania. Łączy się z obawami, że rodzice, osoby bliskie nie wrócą z przyczyn nierealistycznych, mało prawdopodobnych, takich jak porwania, wypadki, śmierć. Od normalnego lęku przed rozstaniem lęk separacyjny różni się nasileniem oraz nietypowym czasem utrzymywania się objawów. Najwięcej dzieci z tym rodzajem lęku diagnozuje się nie w wieku przedszkolnym, gdy zwykle następuje pierwsza separacja od rodziców, ale w wieku szkolnym.

Lęk społeczny związany jest z obawami przed brakiem akceptacji, krytyką ze strony innych ludzi. W obecności innych dziecko czuje się skrępowane, zawstydzone. Dzieci z lękiem społecznym dobrze radzą sobie w środowisku rodzinnym albo dobrze już znanym, które jest bezpieczne. Odczuwają natomiast silny dyskomfort, obawiają się i unikają interakcji w nowych sytuacjach społecznych, pojawia się silny lęk w relacjach interpersonalnych, podczas wystąpień publicznych oraz w sytuacjach, w których inni mogą zwrócić na nich uwagę. Tego typu doświadczenia zaburzają i znacząco utrudniają realizację zadań rozwojowych, co pogłębia występujące objawy.

Uogólnione zaburzenie lękowe związane jest z występowaniem ciągłego, wolnopłynącego, nieukierunkowanego lęku oraz stałej czujności i gotowości do reakcji na mogące nadejść zagrożenie. Charakterystyczne dla tego zaburzenia jest występowanie ciągłych obaw, zamartwiania się o przyszłość, dotyczących dziecka, jego bliskich, zdrowia, pieniędzy, szkoły, ale też np. ogólnej sytuacji na świecie. Dziecko wyraża potrzebę uspokajania, zapewniania o braku zagrożenia. Towarzyszą temu objawy fizjologiczne charakterystyczne dla lęku (napięcie mięśni, bóle, zawroty głowy, problemy ze snem, koncentracją itp.).

Zaburzenie paniczne charakteryzuje się występowaniem nagłych, nieprzewidywalnych ataków paniki, czyli silnego lęku z poważnymi objawami somatycznymi (duszność, dławienie, omdlewanie, kołatanie serca, ból w klatce piersiowej itp.). Dziecko koncentruje się wtedy na odczuwanych objawach oraz brakiem kontroli nad swoim zachowaniem, zbliżającej się śmierci, obawia się, że nie będzie przy nim bliskich, którzy mogliby udzielić pomocy.

Zaburzenia lękowe pod postacią fobii specyficznych związane są z lękiem przed określonymi sytuacjami lub przedmiotami obiektywnie niestanowiącymi zagrożenia. W ich obecności lub nawet w przypadku wyobrażenia ich sobie dziecko reaguje silnym lękiem, obecnością objawów somatycznych, unika ich.

Mutyzm wybiórczy związany jest z odmową mówienia przez dziecko w określonych sytuacjach społecznych, w których oczekuje się od niego wypowiedzi ustnych, np. w szkole. Dziecko potrafi jednak mówić płynnie, w sytuacjach gdy jest samo lub w niewielkiej grupie bliskich osób. Zachowanie dziecka często różni się w domu i poza nim.

 

W przypadku obserwowania u dziecka niepokojących objawów należy skonsultować się z psychologiem, który przeprowadzi wstępną diagnozę oraz zasugeruje dalszą ścieżkę postępowania. Niezbędna być może również wizyta u psychiatry dziecięcego. W leczeniu zaburzeń lękowych istotny jest wybór odpowiedniego sposobu postępowania, który zależy od nasilenia objawów i jest dobierany indywidualnie. W przypadku mniejszego nasilenia objawów wskazane jest zastosowanie psychoterapii. W przypadku większego nasilenia i sytuacji wymagających szybkiej interwencji zaleca się stosowanie farmakoterapii oraz leczenia psychoterapeutycznego. Niezbędna w procesie leczenia jest również psychoedukacja i współpraca z rodzicami dziecka, a także systemem szkolnym.

Opracowała: mgr Barbara Czuchta psycholog

Polecana literatura:

- Ronald M. Rapee, Ann Wignall, Susan H. Spence, Vanessa Cobham, Heidi Lyneham (2017) Lęk u dzieci. Poradnik z ćwiczeniami, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
– Ann Bailey , Joseph Ciarrochi , Louise Hayes (2019) W pułapce myśli – dla nastolatków.
Jak skutecznie poradzić sobie z depresją, stresem i lękiem, Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne
– Dawn Huebner (2019) Co robić gdy się martwisz? Poradnik dla lękliwych dzieci,
Wydawnictwo LEVYZ
– Stuart Shanker, Teresa Barker (2016) Self-Reg. Jak pomóc dziecku (i sobie) nie dać się
stresowi i żyć pełnią możliwości, Wydawnictwo Mamania,

 

Artykuł opracowano na podstawie:

- Grzegorzewska I., Cierpiałkowska L., Borkowska A. (red.) (2020) Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży, wyd. PWN

- Wolańczyk T., Komender J. (red.) (2015) Zaburzenia emocjonalne i behawioralne u dzieci, wyd. PZWL

« powrót
  • e-wsparcie
  • e-konsultacje
  • Facebook
  • PRZYDATNE LINKI
  • MEN
  • KO
  • ORE
  • IBE

Newsletter