W dziedzinie obserwacji przypadek pomaga jedynie umysłom przygotowanym.

 -Ludwik Pasteur

W Sieci krąży tekst o stresie zilustrowany szklanką wody: 

Psycholog podczas wykładu o stresie przeszedł się po sali. Gdy uniósł szklankę wody, wszyscy się spodziewali pytania  ” czy szklanka jest w połowie pusta, czy w połowie pełna?” Zamiast tego, zapytał: „Ile waży ta szklanka?” - padło kilka bardziej i mniej precyzyjnych odpowiedzi. Powiedział wtedy, że „waga szklanki nie ma tu jakiegokolwiek znaczenia. Wszystko zależy od tego jak długo będzie musiał ją trzymać. Jeśli potrzyma ją przez minutę - nie ma problemu. Jeśli przez godzinę - będzie bolała go ręka. Jeśli będzie ją trzymał przez cały dzień- ręka zdrętwieje i będzie wręcz sparaliżowana. W każdym z tych wypadków szklanka ma identyczną wagę, ale w zależności od tego jak długo trzeba ją trzymać staje się ona dla nas coraz cięższa.” Po chwili mówił dalej: „Stres i zmartwienia, które pojawiają się w naszym życiu są dokładnie takie same jak ta szklanka. Pomyśl o nich przez chwilę i nic się nie wydarzy. Myśl dłużej, a zacznie boleć. A jeśli będziesz o nich myślał przez cały dzień, poczujesz się sparaliżowany i w końcu niezdolny do zrobienia czegokolwiek. Pamiętaj, aby odstawić szklankę na miejsce. ”

Stuart Shanker, profesor filozofii i psychologii, w książce  Self-Reg Jak pomóc dziecku ( i sobie) nie dać się stresowi i żyć pełnią życia  zaprezentował sposób patrzenia na zachowania i relacje międzyludzkie, niż metodę czy zestaw technik.

Dzieci i nastolatki mają olbrzymie trudności z wyrażeniem tego, co czują. Pokazują nam to swoimi  zachowaniami  lub brakiem pewnych zachowań. Kiedy nauczymy się odczytywać ich sygnały, będziemy mogli podjąć odpowiednie kroki, by pomóc im regulować poziom pobudzenia. Jednak pierwszym krokiem dla rodziców jest rozpoznanie znaczenia własnych sygnałów, które  łatwo  można zignorować lub nawet im zaprzeczać.  Przy właściwej perspektywie rodzic staje się naturalnym partnerem w procesie samoregulacji. Nie siła, ale wewnętrzny spokój pozwala zmniejszyć intensywność doznań. Sens Self-Reg  polega na tym, że to nie reakcja czy zachowanie jest tym, co musimy opanować czy zahamować. Właściwe pytanie to nie: Czemu nie mogę się oprzeć temu impulsowi?, ale Czemu ten impuls pojawił się we mnie - akurat teraz? Dzięki zmianie i zrozumieniu tej perspektywy inaczej spojrzymy na zachowanie dziecka jak i swoje.

Self- Reg uczy rozpoznawać źródło impulsów i zamiast koncentrować się na kontroli, uczy rozpoznawać ich źródło i przerywać błędne koło stresu.

Czym zatem jest samoregulacja? Pozostając przy zacytowanej opowieści z Sieci, samoregulacja to stałe dbanie z jednej strony o to, by szklanka z wodą  nie była noszona zbyt długo, by dzięki temu miała cały czas ten sam ciężar, byśmy byli w stanie ją unieść bez szwanku dla naszego zdrowia fizycznego i psychicznego, a z drugiej strony – samoregulacja, to praca nad tym, aby być w jak najlepszej formie psychofizycznej i być w stanie nieść ją ze spokojem i radością.

Według definicji Stuarta Shankera, samoregulacja to umiejętność rozpoznawania własnych stanów pobudzenia i regulowania ich, czyli zmieniania tak, aby optymalnie zarządzać swoim stresem i energią.

Rozróżnienie między samoregulacją a samokontrolą to znacznie więcej niż gra słów. Słowa i idee mają ogromną moc, zwłaszcza jeśli ich wpływ odzwierciedla się w postrzeganiu człowieka.

W chwili, gdy rodzic zrozumie, że trudne zachowania dziecka są spowodowane nadmiarem stresu, zmienia się cała relacja rodzic - dziecko.  Self- Reg opiera się  na pięciu obszarach rozwojowych: fizycznym, poznawczym, społecznym, emocjonalnym i prospołecznym. Wszystkie te obszary współdziałają i wzajemnie na siebie oddziałują. Każdy z nich ma w sobie odpowiedź na pytanie: Dlaczego akurat teraz? 

Najprostszym sygnałem, że dziecko doświadcza nadmiernego stresu, jest postępowanie, które odbierane jest jako złe zachowanie lub wyraz złej woli - oto przykłady, kiedy dziecko:

- ma problem z zasypianiem lub często się budzi w nocy ( Dlaczego akurat teraz?)

- rano jest bardzo marudne ( Dlaczego akurat teraz?)

- łatwo się denerwuje- nawet drobiazgami- i ma trudności z uspokojeniem się ( Dlaczego akurat  

  teraz?)

- ma zmienne nastroje - raz jest radosne, a zaraz potem przygnębione ( Dlaczego akurat teraz?)

- zbyt często się złości lub  przejawia nadmierny smutek, lęk, niepokój ( Dlaczego akurat teraz?)

Kiedy zaczynamy myśleć o zachowaniu dziecka jako o odzwierciedleniu procesu samoregulacji w reakcji na stres oraz poziomu pobudzenia i  energii, a nie w kategoriach samokontroli i posłuszeństwa, następuje ogromna zmiana. Przeformułowanie zachowania dziecka od razu zmienia dynamikę sytuacji staje się pomostem do lepszego zrozumienia i trwałej zmiany.

Podstawą Self-Reg jest założenie, że dziecko może rozwinąć zdolność samoregulacji, kiedy pomagamy mu regulować jego poziom pobudzenia, a to nie oznacza, że jedynym sposobem aby dziecko nauczyło się samokontroli jest sprawowanie nad nim kontroli.

Self-Reg składa się z pięciu kroków służących redukcji stresu i utrzymaniu energii, które można wykonywać w dowolnej kolejności czy też jednocześnie. Można w ten sposób regulować samego siebie lub uczyć tego swoje dziecko. Oto te kroki:

1. Odczytaj sygnały stresu i przeformułuj zachowanie jako efekt stresu (ang. stress behaviour w odróżnieniu od misbehaviour, czyli nieodpowiedniego, „niegrzecznego” zachowania),
2. Zidentyfikuj stresory, czyli czynniki powodujące stres w poszczególnych obszarach (stań się detektywem stresu),
3. Zredukuj stresory (oczywiście te, które dają się zredukować i niepotrzebnie zwiększają napięcie);
4. Poświęć chwilę na refleksję, aby rozwinąć samoświadomość,
5. Akcja „regeneracja”: zrób coś, co pomaga ci się uspokoić, odpocząć i odnowić zasoby energii (a nie coś, co przyniesie tylko chwilową ulgę, np. wypicie kilku kieliszków wina).

Samoregulacja nie czyni samokontroli zbędną – ułatwia ją. Dzięki niej możemy umiejętnie korzystać z samokontroli wtedy, kiedy to jest przydatne i rozsądne, dbając później o odpowiednią regenerację. Self-Reg może przynieść korzyści każdemu człowiekowi, nie tylko rodzicom: to proces, a nie program. Samoregulacji może nauczyć się w większym lub mniejszym stopniu każdy człowiek. Można zacząć stosować Self-Reg w każdym momencie życia. Każda podróż zaczyna się od pierwszego kroku.

Self-Reg daje wiedzę, dzięki której  zupełnie inaczej spojrzymy na bunt dwulatka i trzaśnięcie drzwiami nastolatka. To wiedza przydatna w codziennym życiu i w relacjach z innymi dorosłymi. 

Opracowała: mgr Halina Sikora-Grabowska - pedagog