Czas wolny osoby dorosłej „to okres przerwy między okresami pracy. Jest ważnym wskaźnikiem jakości życia. Czas wolny można rozumieć jako określony czas, pewną czynność, nastawienie, albo jako kombinację tych możliwości” [1] . S. Roszczak[2] definiuje czas wolny ucznia jako ten, który pozostaje mu do własnej dyspozycji po załatwieniu wszystkich czynności związanych z nauką i uczęszczaniem do szkoły oraz po wypełnieniu obowiązków domowych, w którym może on wykonać czynności według swego upodobania, związane z wypoczynkiem, rozrywka i zaspokojeniem własnych zainteresowań.

Czas wolny umożliwia budowanie kontaktów, pielęgnowanie ich,  służy wglądowi w siebie, autorefleksji. Przygotowanie dzieci i młodzieży do racjonalnego spędzania czasu wolnego znalazło się w koncepcji wychowania i nauczania S. Vincenza[3]. Uważał on, że dziecko powinno mieć „czas dla siebie po to, żeby dokonywać refleksji nad swoim wrastaniem w świat szczytów i dolin”. Piękna metafora życia, które jest tak wielowymiarowe.

Przełom w dziedzinie organizacji i spędzania czasu wolnego przez dzieci i młodzież dokonała E. Key[4] swą książką „Stulecie dziecka” wskazując dom rodzinny jako instytucję, na której w głównej mierze spoczywa odpowiedzialność za taką organizację i konsumpcję wolnego czasu młodego pokolenia, które służy jego wielostronnemu rozwojowi i społeczeństwu.

Zatem czas wolny to kolejny, obok szkoły i pracy, aspekt życia, który zawiera potencjalne wartości poznawcze, kształcące i wychowawcze. Może on stanowić trudną do przecenienia wartość dla człowieka. Niestety, godzimy się z niedocenianiem roli czasu wolnego w naszym życiu. Nie przywiązujemy wagi do tego jak go spędzić na co dzień, nie tylko w wakacje. Jak go spędzić, aby dawał wartości, sprawiał radość, wzmacniał siły. Gdy nie ma pomysłu na czas wolny staje się groźną pułapką, gdyż funkcjonuje w naszym życiu jako czas pusty.

Rozpatrując czas wolny z punktu pełnionych przez niego funkcji M. Winiarski wyróżnia następujące funkcje:

§  kreatywną – polegającą na zaspokajaniu potrzeb samorealizacji jednostki, rozwijaniu zainteresowań i aspiracji, umiejętności i sprawności, wykrywaniu i rozwijaniu uzdolnień i talentów, zbliżaniu do różnych dziedzin życia społeczeństwa, kształtowaniu postaw twórczych i predyspozycji do kierowania własnym rozwojem;

§  rekreacyjną – przejawiającą się głównie w organizowaniu wypoczynku, zabawy i rozrywki;

§  kształcącą – która wyraża się w rozwijaniu zainteresowań nauką i techniką oraz kształtowaniu postaw naukowo – badawczych dzieci i młodzieży;

§  opiekuńczą – wiąże się ona z tworzeniem warunków do zaspokajania podstawowych potrzeb dzieci i młodzieży, przeciwdziałaniem czynnikom zagrażającym życiu i zaburzającym rozwój, wyrównywaniem braków rozwojowych, kompensowaniem niedomagań w funkcjonowaniu rodziny, ukierunkowaniem drogi szkolnej uczniów i przeciwdziałaniem negatywnym selekcjom. Funkcja ta wynika z szybkiego tempa przemian społeczno-kulturowych, występowania zjawisk patologii społecznej (zwłaszcza w wielkich aglomeracjach), dezorganizacji środowiska rodzinnego, pracy zawodowej obojga rodziców i ich dłuższego przebywania poza domem, nasilania się chorób cywilizacyjnych, niedomagań systemu szkolnego;

§  integracyjną – ukierunkowaną w szczególności na zbliżanie się do siebie dzieci, młodzieży i dorosłych zamieszkałych w danym osiedlu, dzielnicy, mieście, wsi i większych rejonach terytorialnych oraz nawiązywaniem więzi interpersonalnych w sferze społecznej i duchowej. Funkcja ta wynika z narastającego zjawiska osamotnienia społecznego i duchowego ludzi, anonimowości życia w środowisku wielkomiejskim, nasilenia się patologii społecznej;

§  środowiskową – obejmującą takie zadania, jak: podnoszenie poziomu kultury pedagogicznej społeczności lokalnej, rozbudzanie i wzmacnianie motywacji do podejmowania działalności opiekuńczo-wychowawczej i kulturalno-oświatowej, inicjowanie współdziałania placówek i instytucji środowiskowych zorientowanych na zaspokajanie potrzeb społeczności lokalnej, koordynowanie działalności kształcącej, opiekuńczo-wychowawczej i kulturalno-oświatowej oraz wzbogacanie infrastruktury materialnej wychowania w środowisku[5].

Mając na uwadze zaprezentowaną wielorakość funkcji, jakie pełni czas wolny, uczenie jak go spędzać  jest integralną częścią wychowania. Nie ulega wątpliwości, że człowieka od najmłodszych lat trzeba wychowywać do właściwego spędzania czasu wolnego. Na etapie uczenia zagospodarowywania wolnego czasu, bądźmy z dzieckiem, uczmy je dostrzegać potencjał w posiadaniu go, nie traktujmy jako zagrożenia, zagrożenia nudą.

Umiejętność regeneracji własnych zasobów, by „wrastać w świat szczytów i dolin” jest sztuka nienudzenia się z samym sobą. A na to jest miejsce w czasie wolnym, doceniajmy jego rolę.

Oprac.Halina Sikora-Grabowska- pedagog